Stanford Hapishane Deneyi ve Toplumsal Roller

Philip Zimbordo, insanların sosyal rollere tepkilerini gözlemlemek için 1971 yılında bir deney yapmıştır.

Stanford Üniversitesi’nin psikoloji departmanının bodrum katına inşa edilen sahte bir hapishanede gerçekleştirilen bu deney yalnızca altı gün sürebilmiştir.

Yirmi dört erkek üniversite öğrencisinin kullanıldığı deneyde her şey gerçek bir hapishanede olan şekliyle düzenlenmiştir; gardiyanlara mesaileri bittikten sonra evlerine gitme hakkı verilmiş, bunun dışında göz temasına yol açmaması için aynalı gözlük kullandırılmıştır.

Mahkumlarınsa bireyselliklerini kaybettirilmesi amaçlanmış, mahkum giysileri giydirilerek ayaklarına zincir vurulmuştur.

Deneye başlandıktan çok kısa bir süre sonrasında üniversite öğrencileri, vahşi düzeyde sadist gardiyanlar ve gitgide korkaklaşan mahkumlara dönüşmüşlerdir.

Her geçen gün rollerine daha bağlı hale gelen gardiyanlar giderek şiddetlenen psikolojik kontrol taktikleri geliştirmeye başlamışlardır.

İsyan eden mahkumlar, ellerinden yatak çarşafları alınarak metal bir yatakta uyumaya zorlanmış, isyanlara katılmayan mahkumlar ise özel hücrelerde ödüllendirilmişlerdir.

Gardiyanlar, mahkumlara önce gizli olsa da kısa bir süre sonra açık şiddet uygulamaya başlamışlardır; hatta görev süreleri bitmiş olduğu halde evlerine gitmeyerek mahkumlarla kalmak istemişlerdir.

İki hafta sürdürülmesi planlanan deney, mahkumlar ve gardiyanlar arasındaki ilişkinin vahşi ve korkutucu bir hale gelmesi sebebiyle altı gün gibi kısa bir süre içerisinde bitirilmiştir.

Sosyal psikoloji başta olmak üzere birçok alanda bu deneyin etkileri, sonuçları ve korkutucu gerçekliği konuşulmaktadır.

Stanford Hapishane Deney’i, gerekli şartlar oluşturulduğu taktirde toplum tarafından verilen rollerin nasıl benimsendiğini ve o rolün etkisinden çıkmadan, kontrolsüz bir şekilde, rolün gerekliliklerinin yerine getirildiğini net bir şekilde göstermektedir.